Wat is een legitieme portie? 

Kinderen hebben in het erfrecht recht op een soort gegarandeerd minimum dat het kind kan krijgen uit de erfenis van een ouder. Dat geldt nog steeds als het kind door de ouder is onterfd. Dit is de legitieme portie. Eenvoudig gezegd is de legitieme portie de helft van wat het kind zonder testament en in weerwil van (bepaalde) giften uit de erfenis zou hebben gekregen. In sommige gevallen komt de aanspraak ook toe aan een kleinkind.

Legitieme portie bij onterving

Een kind dat wordt onterfd is geen erfgenaam (meer). Door een beroep op de legitieme portie te doen blijft die situatie onveranderd: het kind wordt niet alsnog erfgenaam. Wel wordt het kind een schuldeiser in de erfenis van de ouder. De wet regelt namelijk dat het kind een geldvordering ter waarde van zijn legitieme portie krijgt. Het kind kan geen aanspraak maken op spullen uit de erfenis.

Hoeveel krijgt het kind?

De omvang van de legitieme portie verschilt per nalatenschap. Het geldbedrag waar het kind recht op heeft, wordt berekend door vast te stellen wat de bezittingen van de nalatenschap zijn. Daar worden bepaalde schulden vanaf getrokken en bepaalde giften bij opgeteld. Het saldo dat overblijft, wordt de legitimaire massa genoemd.

De legitimaire massa moet worden gedeeld door een aantal personen dat door de ouder wordt achtergelaten, de echtgenoot (of geregistreerd partner) en de kinderen van de overledene. De helft van het bedrag dat uit die berekening komt, is de legitieme portie. 

Voor niet-specialisten kan het ingewikkeld zijn om de berekening uit te voeren. Onze advocaten kunnen de berekening voor u maken of een gemaakte berekening controleren. Zo weet u zeker dat de juiste berekening wordt gemaakt.

Recht op informatie

Een kind dat aanspraak maakt op de legitieme portie heeft recht op informatie om de legitieme portie te berekenen. Dat recht is vastgelegd in de wet. Het recht op informatie kan het kind inroepen tegenover de erfgenamen en de executeur. Zo kan het kind inzage en een afschrift vorderen van alle stukken die voor de berekening van de legitieme portie nodig zijn.

Het vorderen van informatie en het afdwingen van het verstrekken van bescheiden bij de rechter, zijn werkzaamheden die onze advocaten dagelijks doen. In de praktijk is het voor (onterfde) kinderen erg lastig om de informatie zelf te verkrijgen. Zij weten vaak niet welke informatie en stukken kan worden opgevraagd en ontvangen van de erfgenamen of de executeur een weigerende reactie. Wij weten precies welke stukken nodig zijn en hoe die stukken zo nodig bij de rechter kunnen worden gevorderd. In de meeste gevallen doen wij dat in combinatie met het laten vaststellen van de legitieme portie en – indien de legitieme portie opeisbaar is – een vordering tot betaling. 

Legitieme portie betalen

Als de legitieme portie opeisbaar is, zal de vordering moeten worden betaald. Het kind kan in dat geval betaling vorderen en dat via een rechter afdwingen. Doorgaans zal dat het geval zijn als de langstlevende ouder ook komt te overlijden. Het kind kan de betaling van de legitieme portie dan in de nalatenschap afdwingen. 

Ook als de legitieme portie nog niet opeisbaar is, dus betaling niet kan worden afgedwongen, dan kan er wel (bevrijdend) betaald worden. De langstlevende ouder kan er namelijk voor kiezen om de legitieme portie van een onterfd kind alvast te betalen. 

Stappenplan voor de legitieme portie

1. Ken uw rechtspositie en weet welke risico’s u loopt door aanspraak te maken op uw legitieme portie;
2. Verzoek de juiste personen om informatie over de omvang en samenstelling van de nalatenschap;
3. Maak op de juiste manier aanspraak op uw legitieme portie;
4. Bereken de omvang van de legitieme portie en leg dit zorgvuldig vast;
5. Maak op de juiste manier aanspraak op betaling van de legitieme portie.

Legitieme portie zonder onterving

Niet alleen een onterfd kind kan aanspraak maken op de legitieme portie. Ook een kind dat niet is onterfd, maar in de erfenis minder krijgt dan het hiervoor genoemde gegarandeerd minimum (“de legitieme”), kan aanspraak maken op de legitieme portie. We noemen dat een aanvullend beroep op de legitieme portie. Daarmee wordt voorkomen dat een ouder een kind niet onterft, maar dat wel feitelijk realiseert door voor het overlijden al het vermogen aan bijvoorbeeld een ander (kind) te schenken. Door een aanvullend beroep op de legitieme portie wordt die situatie ondervangen, in ieder geval tot het gegarandeerd minimum. 

Risico’s

Een beroep op je legitieme portie is niet altijd zonder risico. In het testament kunnen sancties zijn opgenomen die verstrekkende gevolgen kunnen hebben. Ook moet je op tijd een beroep doen op de legitieme portie én op tijd aanspraak maken op betaling. Laat je dus altijd adviseren voordat je een beroep op de legitieme portie doet en zorg dat je bekend bent met de risico’s in jouw specifieke situatie.

Opeisen van de legitieme portie

De hoofdregel is dat de legitieme portie zes maanden na het overlijden opeisbaar wordt. De wet geeft daarop wel verschillende uitzonderingen, bijvoorbeeld wanneer een langstlevende ouder achterblijft en de wettelijke verdeling van toepassing is. Ook kan de overleden ouder in bepaalde situaties in het testament beperkingen aan de opeisbaarheid van de legitieme portie hebben gesteld. 

Aanspraak maken op legitieme portie

Een kind ontvangt de legitieme portie niet automatisch. Daarop moet volgens de wet een beroep worden gedaan. Er moet aanspraak op worden gemaakt. Het kind moet dat wel binnen vijf jaar na het overlijden van de ouder doen. Die termijn is een vervaltermijn. Dit betekent dat de termijn niet kan worden verlengd en de aanspraak op de legitieme portie na ommekomst van die termijn definitief komt te vervallen. 

Let op: een belanghebbende (bijvoorbeeld een andere erfgenaam) kan het onterfde kind een redelijke termijn stellen om te verklaren of hij een beroep op zijn legitieme portie doet. Het hangt van de omstandigheden van het geval af wat als een redelijke termijn geldt. De wet geeft daarvoor geen concrete richtlijn. Het laten verstrijken van die redelijke termijn leidt ook tot verval van de aanspraak op de legitieme portie, ongeacht of in dat geval al vijf jaar na het overlijden is verstreken of niet. 

De genoemde termijn van vijf jaar is dus een uiterste termijn, die kan worden verkort als het onterfde kind een redelijke termijn is gesteld.