Onterving en het opeisen van de legitieme portie

vrijdag 20 januari 2023

Onze advocaten weten welke rechten en mogelijkheden bestaan voor de situatie dat je door een ouder bent onterfd. Dagelijks behandelen wij zaken waarin wij namens de cliënt een beroep doen op de legitieme portie. Wij vorderen (via de rechter) informatie om de legitieme portie vast te stellen, dwingen bij een opeisbare legitieme portie namens de cliënt betaling af en spreken zo nodig ontvangers van schenkingen aan om ervoor te zorgen dat de legitieme portie toch aan de cliënt kan worden betaald. 

Als kind heb je in tegenstelling tot andere erfgenamen in het erfrecht namelijk een bijzondere positie. Veel mensen weten ongeveer dat het kind toch recht zou hebben op een deel van de erfenis, als een kind wordt onterfd. Hoe dat precies zit en waar je dan wel of niet recht op hebt, is een antwoord dat vaak verschuldigd blijft. Het is verstandig om je te laten bijstaan door een ervaren erfrechtadvocaat. 

In dit artikel wordt ingegaan op de rechten van een onterfd kind en hoe de legitieme portie kan worden opgeëist.

In een ander artikel wordt uitgelegd waar je als kind bij het overlijden van een ouder recht op hebt.

WAT IS EEN LEGITIEME PORTIE?

Kinderen hebben in het erfrecht recht op een soort gegarandeerd minimum dat het kind kan krijgen uit de erfenis van een ouder. Dat geldt nog steeds als het kind door de ouder is onterfd. Dit is de legitieme portie. Eenvoudig gezegd is de legitieme portie de helft van wat het kind zonder testament en in weerwil van (bepaalde) giften uit de erfenis zou hebben gekregen. In sommige gevallen komt de aanspraak ook toe aan een kleinkind.

Legitieme portie bij onterving

Een kind dat wordt onterfd is geen erfgenaam (meer). Door een beroep op de legitieme portie te doen blijft die situatie onveranderd: het kind wordt niet alsnog erfgenaam. Wel wordt het kind een schuldeiser in de erfenis van de ouder. De wet regelt namelijk dat het kind een geldvordering ter waarde van zijn legitieme portie krijgt. Het kind kan geen aanspraak maken op spullen uit de erfenis.

Legitieme portie zonder onterving

Niet alleen een onterfd kind kan aanspraak maken op de legitieme portie. Ook een kind dat niet is onterfd, maar in de erfenis minder krijgt dan het hiervoor genoemde gegarandeerd minimum (“de legitieme”), kan aanspraak maken op de legitieme portie. We noemen dat een aanvullend beroep op de legitieme portie. Daarmee wordt voorkomen dat een ouder een kind niet onterft, maar dat wel feitelijk realiseert door voor het overlijden al het vermogen aan bijvoorbeeld een ander (kind) te schenken. Door een aanvullend beroep op de legitieme portie wordt die situatie ondervangen, in ieder geval tot het gegarandeerd minimum. 

Opeisen van de legitieme portie

De hoofdregel is dat de legitieme portie zes maanden na het overlijden opeisbaar wordt. De wet geeft daarop wel verschillende uitzonderingen, bijvoorbeeld wanneer een langstlevende ouder achterblijft en de wettelijke verdeling van toepassing is. In het geval van de wettelijke verdeling wordt de legitieme portie pas opeisbaar indien de echtgenoot in staat van faillissement is verklaard of ten aanzien van de echtgenoot de schuldsaneringsregeling natuurlijke personen van toepassing is verklaard, maar in ieder geval bij diens overlijden. Ook kan de overleden ouder in bepaalde situaties in het testament beperkingen aan de opeisbaarheid van de legitieme portie hebben gesteld. 

Aanspraak maken op legitieme portie

Een kind ontvangt de legitieme portie niet automatisch. Daarop moet volgens de wet een beroep worden gedaan. Er moet aanspraak op worden gemaakt. Het kind moet dat wel binnen vijf jaar na het overlijden van de ouder doen. Die termijn is een vervaltermijn. Dit betekent dat de termijn niet kan worden verlengd en de aanspraak op de legitieme portie na ommekomst van die termijn definitief komt te vervallen. 

Let op: een belanghebbende (bijvoorbeeld een andere erfgenaam) kan het onterfde kind een redelijke termijn stellen om te verklaren of hij een beroep op zijn legitieme portie doet. Het hangt van de omstandigheden van het geval af wat als een redelijke termijn geldt. De wet geeft daarvoor geen concrete richtlijn. Het laten verstrijken van die redelijke termijn leidt ook tot verval van de aanspraak op de legitieme portie, ongeacht of in dat geval al vijf jaar na het overlijden is verstreken of niet. 

De genoemde termijn van vijf jaar is dus een uiterste termijn, die kan worden verkort als het onterfde kind een redelijke termijn is gesteld.

Hoe legitieme portie opeisen

Zoals hiervoor gezegd moet op de legitieme portie een beroep worden gedaan. Het is van belang dat kan worden vastgesteld dat het beroep binnen de termijn van vijf jaar na het overlijden is gedaan. Laat je altijd adviseren voordat je een beroep op de legitieme portie doet. Een verkeerd beroep op de legitieme portie kan namelijk verstrekkende gevolgen hebben, bijvoorbeeld als in het testament een sanctie is opgenomen. 

Nadat een (correct) beroep op de legitieme portie is gedaan, de legitieme portie is vastgesteld en de legitieme portie ook opeisbaar is geworden, dan kun je de legitieme portie opeisen door aanspraak op betaling te maken. Recht hebben op een betaling en daadwerkelijk betaald krijgen zijn echter twee dingen. Onze ervaring is dat, zeker in kwesties waarin een kind is onterfd, de andere erfgenamen liever niet dan wel betalen. Wij voeren daarom met regelmatig procedures waarin we de betaling van de legitieme portie vorderen.

Wanneer legitieme portie opeisen

De termijn van opeisbaarheid is zoals hiervoor uitgelegd afhankelijk van de situatie: heeft de overleden ouder bijvoorbeeld een testament, was hij of zij nog gehuwd ten tijde van het overlijden of heeft de overleden ouder aanvullende opeisingsgronden bepaald. Het is dus heel erg situatieafhankelijk wanneer de legitieme portie kan worden opgeëist. 

Er kunnen evenwel situaties bestaan waarin de legitieme portie toch eerder (deels) opeisbaar kan zijn.

Wanneer legitieme portie betalen

De opeisbaarheid en de betaling van de legitieme portie zijn twee verschillende zaken. Het kunnen opeisen betekent namelijk dat de betaling afdwingbaar is. Het kind kan in dat geval betaling vorderen en dat via een rechter afdwingen. Doorgaans zal dat het geval zijn als de langstlevende ouder ook komt te overlijden. Het kind kan de betaling van de legitieme portie dan in de nalatenschap afdwingen. 

Ook als de legitieme portie nog niet opeisbaar is, dus betaling niet kan worden afgedwongen, dan kan er wel (bevrijdend) betaald worden. De langstlevende ouder kan er namelijk voor kiezen om de legitieme portie van een onterfd kind alvast te betalen. 

HOE LEGITIEME PORTIE BEREKENEN

De legitieme portie moet worden berekend nadat het kind daar aanspraak op maakt. De wet schrijft voor op welke wijze de legitieme portie moet worden berekend. Het maken van een berekening kan ingewikkeld zijn. 

Allereerst moet de waarde van de goederen worden vastgesteld en worden opgeteld bij bepaalde in de wet aangeduide giften bepaalde in de wet genoemde schulden. Het resultaat van die berekening heet de legitimaire massa.

Waarde van de nalatenschap
Bepaalde giften
Bepaalde schulden
---------------------------------------- +
Legitimaire massa

Aan de hand van de legitimaire massa kan de legitieme portie worden berekend. De legitimaire massa moet worden gedeeld door een aantal personen dat door de ouder wordt achtergelaten, te weten de niet van tafel en bed gescheiden echtgenoot en de kinderen van de ouder. De helft van het bedrag dat uit die berekening komt, is de legitieme portie. De legitieme portie is een schuld van de nalatenschap. Zoals hiervoor al opgemerkt, wordt het kind een schuldeiser. 

Inkorting op giften

Het kan zijn dat de erfenis onvoldoende toereikend is om de legitieme portie te betalen. De wet heeft in die situatie voorzien, bijvoorbeeld door het kind in bepaalde gevallen de mogelijkheid te geven om giften van de ouder aan anderen in te korten. Dit betekent dat een kind onder bepaalde omstandigheden en ten aanzien van bepaalde giften bij een begiftigde kan inkorten als er in een erfenis een tekort bestaat om de legitieme portie te betalen. Inkorten houdt in dat betaling van het tekort bij de begiftigde wordt gevorderd.

De inkorting gaat van ‘jong naar oud’. Dat betekent dat gerekend vanaf de overlijdensdatum de meest recente gift als eerste voor inkorting in aanmerking komt. Heeft de ouder meerdere giften tegelijkertijd gedaan, dan moeten die giften naar evenredigheid worden ingekort. Inkorting van een gift vindt plaats door een verklaring van die strekking aan de betreffende begiftigde. Aan de bevoegdheid tot inkorting is een uiterste termijn verbonden: deze bevoegdheid vervalt na verloop van een door de begiftigde gestelde redelijke termijn, en uiterlijk vijf jaren na het overlijden van erflater.

Imputatie of toerekening

Andersom geldt dat de aanspraak van een kind op zijn legitieme portie ook kan worden verminderd. In de wet is geregeld welke verkrijgingen van het kind op de legitieme portie in mindering strekken. Dit wordt toerekening of imputatie genoemd. Daarbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan bepaalde giften die een kind zelf heeft ontvangen of wat dit kind heeft verkregen of had kunnen verkrijgen volgens het erfrecht. In dat geval wordt het kind volgens de wet namelijk niet geschonden in zijn legitieme (het gegarandeerd minimum). 

RECHT OP INFORMATIE

Zoals uit het bovenstaande blijkt moet voor het vaststellen van de legitieme portie best wat informatie bekend zijn. Wat is de omvang en samenstelling van de erfenis? Wat staat er behalve een onterving nog meer in het testament dat voor de positie van het onterfde kind van belang is of kan zijn? Zijn er giften gedaan en, zo ja, wanneer en aan wie?

Een kind dat aanspraak maakt op de legitieme portie heeft daarom recht op informatie om de legitieme portie te kunnen berekenen. Dat recht is vastgelegd in de wet. Aan dat recht kan een erfgenaam of een executeur niet voorbijgaan. 

Het recht op informatie kan het kind inroepen tegenover de erfgenamen en de executeur. Zo kan het kind inzage en een afschrift vorderen van alle stukken die voor de berekening van de legitieme portie nodig zijn.

Het vorderen van informatie en het afdwingen van het verstrekken van bescheiden bij de rechter, zijn werkzaamheden die onze advocaten dagelijks doen. In de praktijk is het voor (onterfde) kinderen erg lastig om de informatie zelf te verkrijgen. Zij weten vaak niet welke informatie en stukken kan worden opgevraagd en ontvangen van de erfgenamen of de executeur een weigerende reactie. Wij weten precies welke stukken nodig zijn en hoe die stukken zo nodig bij de rechter kunnen worden gevorderd. In de meeste gevallen doen wij dat in combinatie met het laten vaststellen van de legitieme portie en – indien de legitieme portie opeisbaar is – een vordering tot betaling. 

HULP NODIG BIJ DE LEGITIEME PORTIE?

Onze erfrechtadvocaten hebben ruime ervaring met alles wat komt kijken bij de legitieme portie. Van het geven van uitleg, het bekijken en zo nodig opvragen van informatie, het in kaart brengen van de positie tot het in het voorkomende geval procederen. Heb je een vraag over de legitieme portie of heb je hulp nodig bij het vaststellen of opeisen daarvan? De erfrechtadvocaten van Westland Partners zijn bereikbaar voor overleg!

Terug naar overzicht