Onterving en het opeisen van de legitieme portie

Als kind heb je in tegenstelling tot andere erfgenamen in het erfrecht een bijzondere positie. Veel mensen weten ongeveer dat het kind toch recht zou hebben op een deel van de erfenis, als een kind wordt onterfd. Hoe dat precies zit en waar je dan wel of niet recht op hebt, is een antwoord dat vaak verschuldigd blijft. In dit artikel wordt ingegaan op waar een onterfd kind recht op kan hebben en hoe dat kan worden opgeëist.

In een ander artikel wordt uitgelegd waar je als kind bij het overlijden van een ouder recht op hebt.

De legitieme portie: wat is dat?

Kinderen hebben in het erfrecht recht op een soort gegarandeerd minimum dat het kind kan krijgen uit de erfenis van een ouder. Dat geldt nog steeds als het kind door de ouder is onterfd. Dit is de legitieme portie. Eenvoudig gezegd is de legitieme portie de helft van wat het kind zonder testament en in weerwil van (bepaalde) giften uit de erfenis zou hebben gekregen.

Een kind dat wordt onterfd, is geen erfgenaam (meer). Door een beroep op de legitieme portie te doen blijft die situatie gelijk: het kind wordt niet alsnog erfgenaam. Wel wordt het kind een schuldeiser in de erfenis van de ouder. De wet regelt namelijk dat het kind een geldvordering ter waarde van zijn legitieme portie krijgt. Het kind kan geen aanspraak maken op spullen uit de erfenis.

Opeisen van de legitieme portie

De hoofdregel is dat de legitieme portie zes maanden na het overlijden opeisbaar wordt. De wet geeft daarop wel verschillende uitzonderingen, bijvoorbeeld wanneer een langstlevende ouder achterblijft en de wettelijke verdeling van toepassing is. In het geval van de wettelijke verdeling wordt de legitieme portie pas opeisbaar indien de echtgenoot in staat van faillissement is verklaard of ten aanzien van de echtgenoot de schuldsaneringsregeling natuurlijke personen van toepassing is verklaard, maar in ieder geval bij diens overlijden. Ook kan de overleden ouder in bepaalde situaties in het testament beperkingen aan de opeisbaarheid van de legitieme portie hebben gesteld. 

Een kind ontvangt de legitieme portie niet automatisch. Daarop moet volgens de wet een beroep worden gedaan. Het kind moet dat wel binnen vijf jaar na het overlijden van de ouder doen. Die termijn is een vervaltermijn. Dit betekent dat de termijn niet kan worden verlengd en de aanspraak op de legitieme portie na ommekomst van die termijn komt te vervallen. 

Let op: een belanghebbende (bijvoorbeeld een andere erfgenaam) kan het onterfde kind een redelijke termijn stellen om te verklaren of hij een beroep op zijn legitieme portie doet. Het hangt overigens van de omstandigheden van het geval af wat als een redelijke termijn geldt. De wet geeft daarvoor geen concrete richtlijn. Het laten verstrijken van die redelijke termijn leidt ook tot verval van de aanspraak op de legitieme portie, ongeacht of in dat geval al vijf jaar na het overlijden is verstreken of niet. De genoemde termijn van vijf jaar is dus een uiterste termijn, die kan worden verkort.

De legitieme portie berekenen

De legitieme portie moet worden berekend nadat het kind daar aanspraak op maakt. De wet schrijft voor op welke wijze de legitieme portie moet worden berekend. Het maken van een berekening kan ingewikkeld zijn. 

Allereerst moet de waarde van de goederen worden vastgesteld en worden opgeteld bij bepaalde in de wet aangeduide giften bepaalde in de wet genoemde schulden. Het resultaat van die berekening heet de legitimaire massa.

Waarde van de nalatenschap
Bepaalde giften
Bepaalde schulden
---------------------------------------- +
Legitimaire massa

Aan de hand van de legitimaire massa kan de legitieme portie worden berekend. De legitimaire massa moet worden gedeeld door een aantal personen dat door de ouder wordt achtergelaten, te weten de niet van tafel en bed gescheiden echtgenoot en de kinderen van de ouder. De helft van het bedrag dat uit die berekening komt, is de legitieme portie. De legitieme portie is een schuld van de nalatenschap. Zoals hiervoor al opgemerkt, wordt het kind schuldeiser. 

Inkorting op giften

Het kan zijn dat de erfenis onvoldoende toereikend is om de legitieme portie te betalen. De wet heeft in die situatie voorzien, bijvoorbeeld door het kind in bepaalde gevallen de mogelijkheid te geven om giften van de ouder aan anderen in te korten. Dit betekent dat een kind onder bepaalde omstandigheden en ten aanzien van bepaalde giften bij een begiftigde kan inkorten als er in een erfenis een tekort bestaat om de legitieme portie te betalen.

De inkorting gaat van ‘jong naar oud’. Dat betekent dat gerekend vanaf de overlijdensdatum de meest recente gift als eerste voor inkorting in aanmerking komt. Heeft de ouder meerdere giften tegelijkertijd gedaan, dan moeten die giften naar evenredigheid worden ingekort. Inkorting van een gift vindt plaats door een verklaring van die strekking aan de betreffende begiftigde. Aan de bevoegdheid tot inkorting is een uiterste termijn verbonden: deze bevoegdheid vervalt na verloop van een door de begiftigde gestelde redelijke termijn, en uiterlijk vijf jaren na het overlijden van erflater.

Imputatie of toerekening

Andersom geldt dat de aanspraak van een kind op zijn legitieme portie ook kan worden verminderd. In de wet is geregeld welke verkrijgingen van het kind op de legitieme portie in mindering strekken. Dit wordt toerekening of imputatie genoemd. Daarbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan bepaalde giften die een kind zelf heeft ontvangen of wat dit kind heeft verkregen of had kunnen verkrijgen volgens het erfrecht. 

Recht op informatie

Zoals uit het bovenstaande blijkt moet voor het vaststellen van de legitieme portie best wat informatie bekend zijn. Wat is de omvang en samenstelling van de erfenis? Wat staat er behalve een onterving nog meer in het testament dat voor de positie van het onterfde kind van belang is of kan zijn? Zijn er giften gedaan en, zo ja, wanneer en aan wie?

Een kind dat aanspraak maakt op de legitieme portie heeft daarom recht op informatie om de legitieme portie te kunnen berekenen. Het recht op informatie kan het kind inroepen tegenover de erfgenamen en de executeur. Zo kan het kind inzage en een afschrift vorderen van alle stukken die voor de berekening van de legitieme portie nodig zijn.

Hulp nodig bij de legitieme portie?

Onze erfrechtadvocaten hebben ruime ervaring met alles wat komt kijken bij de legitieme portie. Van het geven van uitleg, het bekijken en zo nodig opvragen van informatie, het in kaart brengen van de positie tot het in het voorkomende geval procederen. Heb je een vraag over de legitieme portie of heb je hulp nodig bij het vaststellen of opeisen daarvan? De erfrechtadvocaten van Westland Partners zijn bereikbaar voor overleg!